TURQIA: Vitet e para te shekullit te XIV shenojne fillimet e Perandorise Otomane. Ne ate kohe, per t’u shpetuar kercenimeve monogole, disa pjese te popullsise me preardhje turke fillojne te transferohen drejt pjeses veri-perendimore te gadishullit te anadollit, e cila ne ate periudhe ishte pjese e Mbreterise Selgiuchide, me lidhje shume te ngushta nga ajo qe mbetet nga Perandoria Bizantine.
Themelues i dinastise eshte Osmani (ose Uthman Othman) prej se cilit do te rrjedhe me vone dhe emri i Perandorise se madhe.
Sipas nje imaghi qe i ka rezistuar kohes, turqit e pare ishin diçka e ndermjetme midis barinjve dhe luftetareve te zellshem fanatike te fese.
Nuk ka asgje me te gabuar.
Eshte e vertete qe ata jetonin ne grupe, por perveçse ishin barinj ata merreshin edhe me agrikulture dhe pas sukseseve te para ushtarake pergjate bregdetit te Detit Marmara, filluan menjehere nga ndertimet ne qytetet e pushtuara.
Persa i perket fese, ajo ishte e tipit tribal dhe pak a shume disidente ne krahasim me traditen myslimane, me mbledhje sekrete dhe dishepuj. Otomanet ndodhen qe ne fillim ne morsen e dy fuqive, ate te mongoleve dhe ate te bizantineve, por duke shfrytezuar perçarjet e te tjereve, ne vend qe te shtypen ata ia dalin mbane te lene gjurmet e tyre ne histori.
Gjate gjysmes se dyte te shekullit XIV shkojne pertej Bosforit duke shkelur ne kontinentin evropian.
Pushtojne shume zona te Rumelias (Bullgarise se sotme) duke perdorur si avantazh dobesine momentale te carit bullgar dhe te perandorise serbe.
Ne frontin e Anadollit, pas sukseseve te para, situata peson nje paralize te menjehershme. Tamerlano mposht sovranin osman Byazed ne betejen e Ankarase (1402) duke copetuar keshtu unitetin shteteror osman qe ishte arritur me shume veshtiresi ne ate rajon.
Nje tjeter armik i eger ishte Venecia, nje nga fuqite me te medha detare, qe ruante monopolin e tregetise drejt levantes dhe brigjeve te Detit te Zi.
Venecia ushtron gjithashtu nje supremaci ne zonen e Dardaneleve dhe eshte mbrojtesja e krishterimit ne Lindje.
Nga viti 1400 deri ne 1451 perplasjet mes Venecia-s dhe Perandorise Otomane do te jene gjithmone ne rendin e dites.
Dy flota kundershtare perballen pergjate gjithe brigjeve qendrore lindore te Mesdheut: nga Durresi ne Lepanto, nga Selaniku deri ne Gallipoli. Anijet turke dhe mbi te gjitha admiralet e tyre, nuk jane akoma ne lartesine e atyre te “Serenissima-s”, por sidoqofte sukseset nuk mungojne.
Ne vitin 1430 Venecias i marrin Selanikun.
Do te qendroje ne duart e turqve deri ne vitin 1912.
Ne vendet jo bregdetare, gjysma e shekullit XV, sjell konsolidimin e pozicionit ne Ballkan.
Serbia eshte nenshtruar nderkohe qe Mbreteria e Hungarise eshte “zbutur” dhe eshte vene ne kondita te cilat nuk i lejojne te pengoje pushtimet e Perandorise.
Ne pjesen me te madhe te Anadollit, fuqia e sulltanit eshte bere e njohur dhe kundershtimet e sulltaneve lokale jane zbutur. Por momenti me i rendesishem i kesaj epoke, i cili i dha Evropes idene e vertete te fuqise otomane, eshte pushtimi i Kostandinopojes, ne vitin 1453, pas vetem dy muaj luftimes.
Viti 1407; Murati i II, sulltan i Perandorise Turke, ne saje te ushtrise me te forte ne bote, shtrin kufijte e Perandorise gjigande ne çdo drejtim.
Nder popujt qe kane marre vendimin te mos i perulen zgjedhes se tij, bejne pjese edhe disa principata te vendosura ne trojet e Shqiperise. Nder te gjitha, principata me e dallueshme eshte ajo e Kastrioteve, e drjetuar nga kryetari i familjes, Gjon Kastrioti.
Ne vitin 1430, ushtrite turke mposhtin perfundimist vendasit rebele dhe vrasin pa meshire te gjithe roberit e luftes te mbledhur ne sheshin e betejes.
Turqit nuk i marrin jeten Gjon Kastriotit, por çmimi qe ai duhet te paguaje eshte i madh.
Duhet te shnderrohet ne myslimam, t’i jape Perandorise Turke rajonin e rendesishem strategjik te Dibres dhe keshtjellen e Stefigradit ne veri te Shqiperise, duhet te heqe dore gjithashu nga kryeqyteti, Kruja, te behet vasall i Sulltanit, t’i paguaje taksa dhe te kontribuoje me ushtrine e tij, ne luftrat e otomaneve ne Ballkan, por mbi te gjitha t’i jape sulltanit ne ngarkim te gjithe femijet e tij meshkuj (njeri prej te cileve ruan te drejten te behet trashegimtar pas vdekjes te se atit, nderkohe qe sulltani i mban djemte e Kastriotit, me premtimin qe nuk do te pengoje formimin e tyre te krishtere).
Keshtu, ne nje mengjes pranvere, nen syte e trishtuar te prinderve e te popullit, ushtaret e Muratit te II marrin peng djemte e Gjon Katriotit.
Duket sikur ne ate moment po shenohet fundi i Principates se Kastrioteve…
Mbasi ngriti flamurin kuq e zi mbi kështjellën e Krujës dhe shpalli luftën e shenjtë kundër invaduesve mysliman, Skënderbeu shtini në dorë pikat e forta të principatës së Kastriotve ku Sulltani kishte vendosë garnizone ushtarake të përhershme. Randësin ma të madhe në mes të tyne e kishte Stefigradi, në kufinin linduer të Shqipnisë, që shërbente si nji kullë vëshgimi për të diktue afrimin e ordhive anmike, të cilat aviteshin gjithnji nga ai drejtim. Të gjith Turqët dhe Shqiptarët që ishin kthye muhamedanë u ftuen të pranojnë fen Kristjane. Ata që refuzuen Skënderbeu urdhnoi që të griheshin pa mëshirë. Kjo ishte e para gjakderdhje që i dha shkëndijë luftës 25 vjeçare që Skënderbeu bani kundër dy Sulltanve osmanlli. Nji valë e bujshme enthuzjasmi në tanë Shqipnin shoqnoi kthimin e Skënderbeut në Krujë. Fama e tij si nji prijës i madh ushtarak kishte ra në veshin e çdo Shqiptari, malcor a fusharak, i madh a I vogël, i pasun a i vorfën. Kjo ishte arma e tij ma e fortë, mbasi ai kuptonte se nji bashkim i ngushtë i të gjith Shqiptarve ishte i domosdoshëm për me iu ba ballë me sukses hyryshit të ordhive turke që nuk do të vonoheshin mbas gjith atyne që ndodhën. Gjergj Kastrioti iu bani nji thime të parve të kombit për të bashkue fuqit për nji qëllim dhe ndën nji komandë të vetme. Kushtrimi i tij u ndigjue dhe nji kuvend kombëtar u mblodh në Llesh, që ishte ndën sundimin e Venedikut. Në kuvënd muerën pjesë krenët e familjeve ma të fuqishme shqiptare, ndër të cilët ma të çquemit ishin: Pal Dugjakini, Pjetër Shpati, Gjergj Ballsha, Andrea Topija, Theodor Muzaka, ashtu edhe Stefan Cërnojeviç i Malit të Zi. Ata u mblodhën më 2 Mars 1444 në kathedralën e Shën Kollit dhe formuen Lidhjen e Princave Shqiptar, tue zgjedhë njizanit Skënderbeun si kryekomandant. Çdo antar i Lidhjes rezervoi të drejtën me caktue numrin e ushtarve që do t'epte si kontribut drejt qëllimit të përbashkët. Ndërsa Skënderbeu kishte likuidue garnizonet turke në tokat e principatës së Kastriotve, kështjella dhe qytete të tjerë të Shqipnis ndodheshin akoma ndën okupatën e anmikut. Kjo bahej sambas rregullave të luftës mesjetare, kur nji prijës lokal, i cili kapitullonte përpara Sulltanit, detyrohej me pague nji haraç të përvitshëm, me i dhanë peng nji a ma tepër pjestarë të familjes së tij dhe me pranue vendosjen e nji garnizoni turk në nji qytet ose kështjellë të principatës së tij. Kur Gjergj Kastrioti proklamoi luftën e shenjtë kundër Sulltan Muratit, garnizone turke kishte në Vlonë, Kaninë, Gjinokastër, Berat dhe Elbasan. Ndërsa në Shqipni u organizuen fuqit për ndeshjen supreme me nji anmik që nuk   dinte me u ndale, ne shtetet fqinj kishte marre fund gadi krejt çdo rezistence e orgamzueme Qysh me 1389, Serbia ishte ba nji provincje otomane me Despotin Gjergj Brankoviç si vasal te Sulltamt, te cilit i ishte dhane dy djem si peng dhe te bijen si grue.
Bullgaria kishte pushue me qene nji mbretni e pamvarun qysh me 1393, kur kryeqyteti i saj Ternova kishte ra ne duert e Turqve Stambolli vet ishte nji qytet gadi I rrethuem Nga Oborn i tij ne Edrene Sulltam i diktonte Perandont se çfare politike me ndjeke Kur perandon Jani I Vin Paleologu zgjodhi si trashegimtar te mpin Kostandin, Sulltam u informue dhe çfaqi pelqimin e tij Kostandinit, i cili u ba Perandori i fundit i Bizantit, ishte ne at kohe Despoti i Morës, ku memzi po qendronte ne fuqi, ndersa po e sulmomn Turqet nga nji ane dhe Pnncet latin te Greqis nga ana tjeter
I vetmi udheheqes kristian qe luftonte kunder Turqve ishte Jan Hunjadi I Hungaris Ai kishte perkrah kandidaturen e Mbretit Ladislav i III te Polonis, me qene edhe mbret i Hungaris Mbas instalimit te
tij ne fronin e Shen Stefanit, Ladislavi kishte emnue Hunjadin Vojvode te Transilvanis dhe komandant te forteses se Belgradit Pikerisht gjate nji lufte te Hunjadit kunder Turqve, Skenderbeu gjeti rastin, sikunder e pame ma nalt, me u kthye kunder Sulltanit.
Boten Kristiane te Perendimit e perfaqesonte ne Shqipni Venediku qe okupcnte skelat e Tivarit, Ulqinit, Lleshit dhe Durresit Qysh diten e pare qe Turqet shkelen kambe n'Evrope, venedikasit filluen me ba nji politike me dy faqe mbas tradites se Dandolos, tue synue vetem e vetem mteresat e tyne egoiste Qendrimi I Republikes se Shen-Markut gjate Kuvendit te Lleshit ilustron ma se mirit ket politike oportuniste qe kishte per parim me i la duert kur punet shkonin keq.
Vendikasit lejuen qe Kuvendi te mbahej ne toke te tyne per te dhane pershtypjen se ishin ne favor te luftes kunder Turqve Ata derguen observues per te pa se ç'u vendos gjate Kuvendit, por refuzuen me marre ndonji detyrim konkret per me lu ndihmue Shqiptarve Pa u trondite nga qendrimi i dyshimte I Venedikut, Skenderbeu u kthye ne Kruje dhe filloi menjehere pregatitjet ushtarake per sulmet nga lindja qe priteshin or'e cast.
Sulltan Murati e priti lajmin e "dezerhmit" te Skenderbeut si nji ofeze personale qe duhej ndeshkue pa vonese. Ai ishte i bindun se nji spedite ushtarake nden komanden e gjeneralit te tij ma te zotin do te mjaftonte per te likuidue "rebelin Isqender" qe i kishte shpalle lufte me nji guxim te marre.
Ne Qershor te vitit 1444 nji ushten turke prej 25 000 vetesh, shumica kalores, u nis nden gjeneralin Ali Pasha per me I dhane fund "rebelizmit" te Shqiptarve Por pa kalue shum kohe, Sulltan Murati muer haberin se ushteria e Ali Pashes ishte sulmue befas dhe shpartallue nga trimat e Skenderbeut ne nji lugine te Dibres se Poshtme Beteja, sado e shkurte, kishte qene e rrepte tue i shkaktue anmikut 7000 te vrame Nga ana e Shqiptarve te vramit ishin afro 2000 dhe po ai numur te plagosumsh Si thote Barleti, ne at shesh lufte luanet u ndeshen me luane Kjo fitore e pare e Skenderbeut pati nji oshetime te madhe ne mbare Evropen Knstiane Papa Eugjen i IV, Mbreti Ladislav i Hungans e Poloms dhe Duka i Burgonjes Filip le Bon e brohonten me enthuziasem NjI I derguem fuqiplote i Hungaris u nis per ne Kruje me lidhe nji aleance me mbretin pa kunore te Shqipnis. Rasti ma i pare per bashkepunim ne luftë të forcave kristiane u paraqit para mbarimit të vitit 1444. Jani Hunjadi dhe Mbreti Ladislav i III ishin tue luftue me Turqët në skelën Varna të Detit të Zi. Skënderbeu u ba gadi me u shkue në ndihmë aleatve të tij, mirpo Despoti I Sërbis, Gjergj Brankoviç, ndaloi kalimin e ushtëris shqiptare nëpër tokat e tij. Ai vuni si shkak armëpushimin për dhjet vjet që ishte nënshkrue në mes të Hungaris dhe Sulltanit në Czegedin më 12 Korrik 1444. Në bazë të atij traktati Murati i II i kishte njoftë si sundimtar në principatën e tij. Kurse i dërguemi i Papës Kardinal Cesarini e kishte bindë mbretin Ladislav me e shkelë armëpushimin. Atëhere Polonija dhe Hungarija i shpallën luftë Perandoris Otomane. Sulltan Murati, i cili ishte tërheqë nga jeta aktive, u kthye me vrap në Edrenë dhe muer komandën e ushtëris turke. Beteja u zhvillue afër Varnës. Armata Kristiane pësoi nji disfatë dërrmuese dhe Kardinali Cesarini bashkë me mbretin Ladislav mbetën të vramë në sheshin e betejës. 1 pikëlluem nga pamundësijë me mbajtë premtimin, Skënderbeu i dha nji mësim Despotit Brankoviç tue ba kërdin në tokat serbe pranë kufinit. Të vetnut në botën kristiane t'Evropës që e muerën me sy të keq fitoren e Skënderbeut qenë Venedikasit. Ata u trembën se mos Gjergj Kastrioti bahej prijës i gjith Kristianve të Perëndimit dhe kërcënonte ma tepër se vet Sulltani dallaverat dhe kombinacjonet* e tyre tregtare jo shum të pastra. Për të evitue nji gja të tillë Doga I Venedikut filloi negocjata me Turqët për të shtie në dorë Vlonën dhe Gjinokastrën. Sikur nuk mjaftoi kjo, Venedikasit gjetën sebep nga një përleshje ndërmjet dy familjeve princore shqiptare për me I shpallë luftë Skënderbeut, i cili iu dha nji dackë të shëndoshë në betejën e Drinit më 23 Korrik 1448. Doge i banë apel Sulltanit, i cili dërgoi menjiherë nji armatë në Shqipni. Kësaj Skënderbeu ia ndreqi hesapin në gusht po t'atij viti. Nji paqe e mballosun u nënshkrue vitin tjetër, kurse për pak Venediku do të kishte humbë të gjitha posedimet e tij në Shqipni. Skënderbeu muer premtimin se Republika e Shën Markut do t'i paguente nji subvencjon të përTURQIA: Vitet e para te shekullit te XIV shenojne fillimet e Perandorise Otomane. Ne ate kohe, per t’u shpetuar kercenimeve monogole, disa pjese te popullsise me preardhje turke fillojne te transferohen drejt pjeses veri-perendimore te gadishullit te anadollit, e cila ne ate periudhe ishte pjese e Mbreterise Selgiuchide, me lidhje shume te ngushta nga ajo qe mbetet nga Perandoria Bizantine.
Themelues i dinastise eshte Osmani (ose Uthman Othman) prej se cilit do te rrjedhe me vone dhe emri i Perandorise se madhe.
Sipas nje imaghi qe i ka rezistuar kohes, turqit e pare ishin diçka e ndermjetme midis barinjve dhe luftetareve te zellshem fanatike te fese.
Nuk ka asgje me te gabuar.
Eshte e vertete qe ata jetonin ne grupe, por perveçse ishin barinj ata merreshin edhe me agrikulture dhe pas sukseseve te para ushtarake pergjate bregdetit te Detit Marmara, filluan menjehere nga ndertimet ne qytetet e pushtuara.
Persa i perket fese, ajo ishte e tipit tribal dhe pak a shume disidente ne krahasim me traditen myslimane, me mbledhje sekrete dhe dishepuj. Otomanet ndodhen qe ne fillim ne morsen e dy fuqive, ate te mongoleve dhe ate te bizantineve, por duke shfrytezuar perçarjet e te tjereve, ne vend qe te shtypen ata ia dalin mbane te lene gjurmet e tyre ne histori.
Gjate gjysmes se dyte te shekullit XIV shkojne pertej Bosforit duke shkelur ne kontinentin evropian.
Pushtojne shume zona te Rumelias (Bullgarise se sotme) duke perdorur si avantazh dobesine momentale te carit bullgar dhe te perandorise serbe.
Ne frontin e Anadollit, pas sukseseve te para, situata peson nje paralize te menjehershme. Tamerlano mposht sovranin osman Byazed ne betejen e Ankarase (1402) duke copetuar keshtu unitetin shteteror osman qe ishte arritur me shume veshtiresi ne ate rajon.
Nje tjeter armik i eger ishte Venecia, nje nga fuqite me te medha detare, qe ruante monopolin e tregetise drejt levantes dhe brigjeve te Detit te Zi.
Venecia ushtron gjithashtu nje supremaci ne zonen e Dardaneleve dhe eshte mbrojtesja e krishterimit ne Lindje.
Nga viti 1400 deri ne 1451 perplasjet mes Venecia-s dhe Perandorise Otomane do te jene gjithmone ne rendin e dites.
Dy flota kundershtare perballen pergjate gjithe brigjeve qendrore lindore te Mesdheut: nga Durresi ne Lepanto, nga Selaniku deri ne Gallipoli. Anijet turke dhe mbi te gjitha admiralet e tyre, nuk jane akoma ne lartesine e atyre te “Serenissima-s”, por sidoqofte sukseset nuk mungojne.
Ne vitin 1430 Venecias i marrin Selanikun.
Do te qendroje ne duart e turqve deri ne vitin 1912.
Ne vendet jo bregdetare, gjysma e shekullit XV, sjell konsolidimin e pozicionit ne Ballkan.
Serbia eshte nenshtruar nderkohe qe Mbreteria e Hungarise eshte “zbutur” dhe eshte vene ne kondita te cilat nuk i lejojne te pengoje pushtimet e Perandorise.
Ne pjesen me te madhe te Anadollit, fuqia e sulltanit eshte bere e njohur dhe kundershtimet e sulltaneve lokale jane zbutur. Por momenti me i rendesishem i kesaj epoke, i cili i dha Evropes idene e vertete te fuqise otomane, eshte pushtimi i Kostandinopojes, ne vitin 1453, pas vetem dy muaj luftimes.
Viti 1407; Murati i II, sulltan i Perandorise Turke, ne saje te ushtrise me te forte ne bote, shtrin kufijte e Perandorise gjigande ne çdo drejtim.
Nder popujt qe kane marre vendimin te mos i perulen zgjedhes se tij, bejne pjese edhe disa principata te vendosura ne trojet e Shqiperise. Nder te gjitha, principata me e dallueshme eshte ajo e Kastrioteve, e drjetuar nga kryetari i familjes, Gjon Kastrioti.
Ne vitin 1430, ushtrite turke mposhtin perfundimist vendasit rebele dhe vrasin pa meshire te gjithe roberit e luftes te mbledhur ne sheshin e betejes.
Turqit nuk i marrin jeten Gjon Kastriotit, por çmimi qe ai duhet te paguaje eshte i madh.
Duhet te shnderrohet ne myslimam, t’i jape Perandorise Turke rajonin e rendesishem strategjik te Dibres dhe keshtjellen e Stefigradit ne veri te Shqiperise, duhet te heqe dore gjithashu nga kryeqyteti, Kruja, te behet vasall i Sulltanit, t’i paguaje taksa dhe te kontribuoje me ushtrine e tij, ne luftrat e otomaneve ne Ballkan, por mbi te gjitha t’i jape sulltanit ne ngarkim te gjithe femijet e tij meshkuj (njeri prej te cileve ruan te drejten te behet trashegimtar pas vdekjes te se atit, nderkohe qe sulltani i mban djemte e Kastriotit, me premtimin qe nuk do te pengoje formimin e tyre te krishtere).
Keshtu, ne nje mengjes pranvere, nen syte e trishtuar te prinderve e te popullit, ushtaret e Muratit te II marrin peng djemte e Gjon Katriotit.
Duket sikur ne ate moment po shenohet fundi i Principates se Kastrioteve…
Mbasi ngriti flamurin kuq e zi mbi kështjellën e Krujës dhe shpalli luftën e shenjtë kundër invaduesve mysliman, Skënderbeu shtini në dorë pikat e forta të principatës së Kastriotve ku Sulltani kishte vendosë garnizone ushtarake të përhershme. Randësin ma të madhe në mes të tyne e kishte Stefigradi, në kufinin linduer të Shqipnisë, që shërbente si nji kullë vëshgimi për të diktue afrimin e ordhive anmike, të cilat aviteshin gjithnji nga ai drejtim. Të gjith Turqët dhe Shqiptarët që ishin kthye muhamedanë u ftuen të pranojnë fen Kristjane. Ata që refuzuen Skënderbeu urdhnoi që të griheshin pa mëshirë. Kjo ishte e para gjakderdhje që i dha shkëndijë luftës 25 vjeçare që Skënderbeu bani kundër dy Sulltanve osmanlli. Nji valë e bujshme enthuzjasmi në tanë Shqipnin shoqnoi kthimin e Skënderbeut në Krujë. Fama e tij si nji prijës i madh ushtarak kishte ra në veshin e çdo Shqiptari, malcor a fusharak, i madh a I vogël, i pasun a i vorfën. Kjo ishte arma e tij ma e fortë, mbasi ai kuptonte se nji bashkim i ngushtë i të gjith Shqiptarve ishte i domosdoshëm për me iu ba ballë me sukses hyryshit të ordhive turke që nuk do të vonoheshin mbas gjith atyne që ndodhën. Gjergj Kastrioti iu bani nji thime të parve të kombit për të bashkue fuqit për nji qëllim dhe ndën nji komandë të vetme. Kushtrimi i tij u ndigjue dhe nji kuvend kombëtar u mblodh në Llesh, që ishte ndën sundimin e Venedikut. Në kuvënd muerën pjesë krenët e familjeve ma të fuqishme shqiptare, ndër të cilët ma të çquemit ishin: Pal Dugjakini, Pjetër Shpati, Gjergj Ballsha, Andrea Topija, Theodor Muzaka, ashtu edhe Stefan Cërnojeviç i Malit të Zi. Ata u mblodhën më 2 Mars 1444 në kathedralën e Shën Kollit dhe formuen Lidhjen e Princave Shqiptar, tue zgjedhë njizanit Skënderbeun si kryekomandant. Çdo antar i Lidhjes rezervoi të drejtën me caktue numrin e ushtarve që do t'epte si kontribut drejt qëllimit të përbashkët. Ndërsa Skënderbeu kishte likuidue garnizonet turke në tokat e principatës së Kastriotve, kështjella dhe qytete të tjerë të Shqipnis ndodheshin akoma ndën okupatën e anmikut. Kjo bahej sambas rregullave të luftës mesjetare, kur nji prijës lokal, i cili kapitullonte përpara Sulltanit, detyrohej me pague nji haraç të përvitshëm, me i dhanë peng nji a ma tepër pjestarë të familjes së tij dhe me pranue vendosjen e nji garnizoni turk në nji qytet ose kështjellë të principatës së tij. Kur Gjergj Kastrioti proklamoi luftën e shenjtë kundër Sulltan Muratit, garnizone turke kishte në Vlonë, Kaninë, Gjinokastër, Berat dhe Elbasan. Ndërsa në Shqipni u organizuen fuqit për ndeshjen supreme me nji anmik që nuk   dinte me u ndale, ne shtetet fqinj kishte marre fund gadi krejt çdo rezistence e orgamzueme Qysh me 1389, Serbia ishte ba nji provincje otomane me Despotin Gjergj Brankoviç si vasal te Sulltamt, te cilit i ishte dhane dy djem si peng dhe te bijen si grue.
Bullgaria kishte pushue me qene nji mbretni e pamvarun qysh me 1393, kur kryeqyteti i saj Ternova kishte ra ne duert e Turqve Stambolli vet ishte nji qytet gadi I rrethuem Nga Oborn i tij ne Edrene Sulltam i diktonte Perandont se çfare politike me ndjeke Kur perandon Jani I Vin Paleologu zgjodhi si trashegimtar te mpin Kostandin, Sulltam u informue dhe çfaqi pelqimin e tij Kostandinit, i cili u ba Perandori i fundit i Bizantit, ishte ne at kohe Despoti i Morës, ku memzi po qendronte ne fuqi, ndersa po e sulmomn Turqet nga nji ane dhe Pnncet latin te Greqis nga ana tjeter
I vetmi udheheqes kristian qe luftonte kunder Turqve ishte Jan Hunjadi I Hungaris Ai kishte perkrah kandidaturen e Mbretit Ladislav i III te Polonis, me qene edhe mbret i Hungaris Mbas instalimit te
tij ne fronin e Shen Stefanit, Ladislavi kishte emnue Hunjadin Vojvode te Transilvanis dhe komandant te forteses se Belgradit Pikerisht gjate nji lufte te Hunjadit kunder Turqve, Skenderbeu gjeti rastin, sikunder e pame ma nalt, me u kthye kunder Sulltanit.
Boten Kristiane te Perendimit e perfaqesonte ne Shqipni Venediku qe okupcnte skelat e Tivarit, Ulqinit, Lleshit dhe Durresit Qysh diten e pare qe Turqet shkelen kambe n'Evrope, venedikasit filluen me ba nji politike me dy faqe mbas tradites se Dandolos, tue synue vetem e vetem mteresat e tyne egoiste Qendrimi I Republikes se Shen-Markut gjate Kuvendit te Lleshit ilustron ma se mirit ket politike oportuniste qe kishte per parim me i la duert kur punet shkonin keq.
Vendikasit lejuen qe Kuvendi te mbahej ne toke te tyne per te dhane pershtypjen se ishin ne favor te luftes kunder Turqve Ata derguen observues per te pa se ç'u vendos gjate Kuvendit, por refuzuen me marre ndonji detyrim konkret per me lu ndihmue Shqiptarve Pa u trondite nga qendrimi i dyshimte I Venedikut, Skenderbeu u kthye ne Kruje dhe filloi menjehere pregatitjet ushtarake per sulmet nga lindja qe priteshin or'e cast.
Sulltan Murati e priti lajmin e "dezerhmit" te Skenderbeut si nji ofeze personale qe duhej ndeshkue pa vonese. Ai ishte i bindun se nji spedite ushtarake nden komanden e gjeneralit te tij ma te zotin do te mjaftonte per te likuidue "rebelin Isqender" qe i kishte shpalle lufte me nji guxim te marre.
Ne Qershor te vitit 1444 nji ushten turke prej 25 000 vetesh, shumica kalores, u nis nden gjeneralin Ali Pasha per me I dhane fund "rebelizmit" te Shqiptarve Por pa kalue shum kohe, Sulltan Murati muer haberin se ushteria e Ali Pashes ishte sulmue befas dhe shpartallue nga trimat e Skenderbeut ne nji lugine te Dibres se Poshtme Beteja, sado e shkurte, kishte qene e rrepte tue i shkaktue anmikut 7000 te vrame Nga ana e Shqiptarve te vramit ishin afro 2000 dhe po ai numur te plagosumsh Si thote Barleti, ne at shesh lufte luanet u ndeshen me luane Kjo fitore e pare e Skenderbeut pati nji oshetime te madhe ne mbare Evropen Knstiane Papa Eugjen i IV, Mbreti Ladislav i Hungans e Poloms dhe Duka i Burgonjes Filip le Bon e brohonten me enthuziasem NjI I derguem fuqiplote i Hungaris u nis per ne Kruje me lidhe nji aleance me mbretin pa kunore te Shqipnis. Rasti ma i pare per bashkepunim ne luftë të forcave kristiane u paraqit para mbarimit të vitit 1444. Jani Hunjadi dhe Mbreti Ladislav i III ishin tue luftue me Turqët në skelën Varna të Detit të Zi. Skënderbeu u ba gadi me u shkue në ndihmë aleatve të tij, mirpo Despoti I Sërbis, Gjergj Brankoviç, ndaloi kalimin e ushtëris shqiptare nëpër tokat e tij. Ai vuni si shkak armëpushimin për dhjet vjet që ishte nënshkrue në mes të Hungaris dhe Sulltanit në Czegedin më 12 Korrik 1444. Në bazë të atij traktati Murati i II i kishte njoftë si sundimtar në principatën e tij. Kurse i dërguemi i Papës Kardinal Cesarini e kishte bindë mbretin Ladislav me e shkelë armëpushimin. Atëhere Polonija dhe Hungarija i shpallën luftë Perandoris Otomane. Sulltan Murati, i cili ishte tërheqë nga jeta aktive, u kthye me vrap në Edrenë dhe muer komandën e ushtëris turke. Beteja u zhvillue afër Varnës. Armata Kristiane pësoi nji disfatë dërrmuese dhe Kardinali Cesarini bashkë me mbretin Ladislav mbetën të vramë në sheshin e betejës. 1 pikëlluem nga pamundësijë me mbajtë premtimin, Skënderbeu i dha nji mësim Despotit Brankoviç tue ba kërdin në tokat serbe pranë kufinit. Të vetnut në botën kristiane t'Evropës që e muerën me sy të keq fitoren e Skënderbeut qenë Venedikasit. Ata u trembën se mos Gjergj Kastrioti bahej prijës i gjith Kristianve të Perëndimit dhe kërcënonte ma tepër se vet Sulltani dallaverat dhe kombinacjonet* e tyre tregtare jo shum të pastra. Për të evitue nji gja të tillë Doga I Venedikut filloi negocjata me Turqët për të shtie në dorë Vlonën dhe Gjinokastrën. Sikur nuk mjaftoi kjo, Venedikasit gjetën sebep nga një përleshje ndërmjet dy familjeve princore shqiptare për me I shpallë luftë Skënderbeut, i cili iu dha nji dackë të shëndoshë në betejën e Drinit më 23 Korrik 1448. Doge i banë apel Sulltanit, i cili dërgoi menjiherë nji armatë në Shqipni. Kësaj Skënderbeu ia ndreqi hesapin në gusht po t'atij viti. Nji paqe e mballosun u nënshkrue vitin tjetër, kurse për pak Venediku do të kishte humbë të gjitha posedimet e tij në Shqipni. Skënderbeu muer premtimin se Republika e Shën Markut do t'i paguente nji subvencjon të vitshëm prej 1400 dukatë dhe nji hua prej 1500 dukatë për të marrë pjesë me Hunjadin në luftën kundër Turqve. Ky farë armëpushimi, jo shum I sigurtë, vazhdoi deri më 1463 kur Venediku vet ishte në luftë me Turqët dhe, tue pasë nevojë për krahun e pathyeshëm të Skënderbeut, vrapoi me firmue nji aleancë me të.
Prej vitit 1444 e tutje Sulltani dërgoi mot për mot kundër Skënderbeut nji ushtëri turke ndën komandën e njanit apo tjetrit prej gjeneralve të tij ma të mirë. Te gjith u mundën me nji rregullsi të pagabueshme para se me mërrijtë deri në Krujë. Ma në fund, më 1450 Murati i II vendosi me u nisë vet në krye të ushtëris për me i hanger kryet këtij kapiteni të nji populli malcorësh që guxonte me i ba luftë sundimtarit ma të fuqishëm t'asaj kohe. Kështu u ba rrethimi i parë i Krujës ndën komandën e vet Sulltanit të perandoris Otomane. Ai kishte prue me vehte metalin për të shkrie topa në vënd. Gjylet treqind kilshe ranë si breshër kundër mureve të kështjellës, mbasi komandanti, kont Urani, refuzoi me përbuzje nji ultimatum* me u dorzue. Bombardimi i furishëm bani efektin dhe muri i kalas u çpue në nji vend. Yryshi I ushtëris turke me u futë mbrenda u ndal përpara murit të krahnorve Shqiptare.
Muej me radhë Sulltan Murati nxiti ushtarët e tij me zaptue reduktin e fundit të rezistencës shqiptare, por më kot. Turqët duhej të mbronin vehten nga sulmet e trimave të Skënderbeut që kishin zanë pozitë në malet përmbi kështjellën dhe nuk e linin anmikun të merrte frymë, të gruponte fuqit, të sillte ushtëri dhe material dhe të pregatiste mësymjen. Nërkaq, Venedikasit banin pare tue iu shitë Turqve ushqim dhe municjon. Në dëshpërim e sipër, Skënderbeu ofroi me iu dhanë Krujën po të vinin me i ndihmue atij në vend që me ndihmue anmikun. Por ata thanë se tregtija me Turqët iu leverdiste ma tepër. Prapseprap ndihma e venedikasve nuk e shpëtoi Sulltanin nga disfata. Mbas pes muej orvatjesh të pafrytëshme Sulltan Murati ngriti rrethimin e Krujës dhe u kthye në kryeqytetin e tij. "Kështu mbaroi, shkruen Falmrayer, - akti i parë i tragjedis shqiptare".
Tue ndjekë gjurma-gjurmës Turqët që po tërhiqeshin, Skënderbeu u kthye triumfalisht në Krujë. Ishte e para here qysh prej kohës së Sulltan Osmanit, që nji ushtëri turke thyhej në luftë tue pasë në krye vet shefin e Perandoris. Skënderbeu muer famë si gjenerah ma i madh i botës kristiane. Ai kishte dalë fitues kundër nji ushtërije dhjet herë ma të madhe dhe që ishte pajosë me artilerin ma të mirë t'asaj kohe. Triumfi i Shqiptarve kishte kunorëzue gjashtë vjet luftime të parreshtuna, por humbjet në njerëz ishin shum të mëdha. Me mija Shqiptarë ishin vra në luftë ose masakrue, shum krahina ishin shkretue nga anmiku që tërhiqej. Skënderbeu kishte nevojë të ngutëshme për ndihma, për me iu ba ballë sulmeve të tjerë që nuk kishin për të vonue. Pikërisht n'at kohë të kritikëshme disa nga pjestarët ma të fuqishëm të Lidhjes Shqiptare e lanë në baltë fatosin kombëtar, tue dezertue kush në Turqët, kush me Venedikasit. Vetëm pjestarët ma të ngushtë të familjes i qëndruen besnik Skënderbeut. Gjergj Kastriotit nuk i mbetej rrugë tjetër veçse me gjetë aleatë të tjerë jashtë Shqipnis. Ai iu drejtue Mbretit të Napolit, Alfonsit të V, i cili ishte anmik I Osmanllive dhe i Venedikut. Kësisoj, Italija e Jugut u përzie edhe nji herë në historin e Shqipnis. Në nji kapitull të maparshëm kallzova se si Papa Urban i IV ftoi të vëllan e mbretit të Francës, Karlin Anjou (Anzhu), me i shkue në ndihmë kundër mbretit të Siçiljes dhe Napolit, Manfred, që ishte prej shtëpis mbretnore gjermane Hohenstaufen. Në Kallnuer 1266, Papa Klement i IV, pasardhësi i Urbanit të IV, kunorzoi në Bazilikën* e Shën-Pjetrit Karlin Anjou si mbret të Siçiljes. Ai kishte ardhë n'Itali në krye të nji ushtërije franceze, e cila mundi forcat mercenare të Manfredit në betejën e Beneventos. Karli hyni triumfalisht në Napoli dhe u suell si nji zaptues pa shkrupulla kundrejt popullatës vendase.
Anmiqsija kundër tij shkoi tue u shtue. Në Siçilje, që ishte qendra e rezistencës, u organizue nji komplot për të prue në fuqi nji nga nipat e mbretit Manfred. Ky ishte mbreti i Aragonës*, Don Pedro, i cili ishte martue me të bijën e trashëgimtaren e mbretit Manfred dhe ishte afrue me Perandorin e Bizantit, Mihail Paleologun, kundër Karlit Anjou, i cili kishte dalë si eksponenti i dinanstis latine të Stambollit. Sikur e pamë ma nalt, Karli kishte marrë titullin Mbret i Shqiptarve dhe po gatitej me debarkue në Shqipni. Pikërisht në at kohë Don Pedro, me ndihmën financjare të Paleologut, kurdisi planin e nji spedite ushtarake kundër Siçiljes, mirpo para se flota aragonase të nisej prej Barçelonës, populli i Palermos bani vet nji kryengritje që njifet në histori si "Vesprat Siçiljane", mbasi ndodhi më 31 Mars 1282.
Duka I Palermos u çue peshë tue pa nji grup francezësh që mundoheshin me rrëmbye nji nuse që shkonte në Kishën e Santo-Spirito, jashtë mureve të qytetit. Kupa e vuejtjeve dhe e poshtnimeve ishte mbushë deri në buzë. Ata që panë sqenën e keqpërdorimit të nji vajze të rë me duvak të bardhë bërtitën "vdekje Francezve". I gjith qyteti vrapoi si nji sahat i kurdisun, kështjella u zaptue dhe para mbarimit të ditës 2000 francezët e Palermos ishin masakrue. Kryengritja u përhap në krahina dhe, me pushtimin e Messinës më 28 Prill, e gjith Siçilja ishte librue nga sundimi i huej. Tue pasë frikën e nji kundërsulmi hakmarrës të Karlit Anjou, Siçiljanët ftuen Don Pedron me marrë kunorën si trashëgimtar i Manfredit. N'at mes, i biri i madh i Don Pedros, Jaku, hypi në fronin e Aragonës, dhe ai dërgoi të vëllan Frederikun të mbretnonte në Siçilje. Dinastija Aragoneze mbajti vetëm kunorën e Siçiljes gjatë tanë nji shekulli, ndërsa dinastija e Karlit Anzhu vazhdonte me sundue mbretnin e Napolit. Më 1421 mbretnesha e Napolit, Joanna e II, e cila nuk kishte fëmijë, adoptoi si trashëgimtar rnbretin Alfons t'Aragonës dhe Siçiljes. Por ndën presjonin e Papës dhe të princave t'Italis, ajo ndërroi mendjen dhe preferoi Ludovikun e II-të të dinastis Angjevine. Mbasi ky i fundit vdiq para Joannës, ajo emnoi si trashëgimtar të fronit vllan e tij, Renë de Provence. Por mbreti Alfons i Aragonës vazhdoi me e quejtë vehten trashëgimtar të mbretnis së Napolit dhe, mbas vdekjes së Joannes, u nisë për me e shtie në dorë. Halli asht se, tue dashtë me prue në vënd ambicjen e tij, Alfonsi ra në luftë me Genovezët, të cilët e zunë rob dhe e prunë në Milano. Filipi, Duka i Milanos, u bind nga argumentat e Alfonsit se ishte marrëzi për të me lidhë aleancë me Francezët për të prue dinastin Angjevine në krye të mbretnis së Napolit. Kështu që Filipi e la Alfonsin të lirë dhe e ndihmoi me vazhdue luftën. Kaluen gjashtë vjet lufte dhe përpjekjesh para se Alfonsi i V bashkoi përsëri mbretnit e Napolit dhe të Siçiljes ndën shpatën e tij. Ky ishte Alfons Shpirtmadhi, të cilit Skënderbeu iu drejtue për ndihmë mbas fitores së tij të kushtueshme kundër Sulltan Muratit. Nji traktat aleance u nënshkrue në Gaeta më 26 Mars 1451. Mbas sistemit feodal t'asaj kohe, Skënderbeu u proklamue sa për formë vasali i Alfonsit të V dhe u angazhue t'i paguente nji shumë të hollash vit për vit. Mbreti i Naplit, nga ana e tij, muer përsipër t'i dërgonte Lidhjes Shqiptare nji fuqi ushtarake të caktueme dhe ndihmë financjare për të vazhdue luftën kundër Osmanllive. Në krye të trupave aragoneze u emnue nji gjeneral luftëtar, i cili u vendos në Krujë. Traktatin e nënshkruen edhe princat shqiptar të tjerë dhe Lidhja e Lleshit u riorganizue me Skënderbeun si kryekomandant i kunorës së Aragonës, me nji pensjon prej 1500 dukatë në vit. Nji fuqi simbolike prej 100 ushtarësh katalanë zuni vend në kështjellën e Krujës dhe qëndroi atje deri mbas vdekjes së Skënderbeut. Mbas çdo fitoreje që korrte kundër Turqve, Skënderbeu i dërgonte Alfonsit nji pjesë të
plaçkës që mbetej në duert e Shqiptarve, por asnji haraç në të holla. Traktati I Gaetas ishte sajue si guri themeltar I kryqëzatës kundër Sulltanit, tue ndjekë gjurmat e prijësit norman Robert Guiscard . Por kjo ndërmarrje dështoi dhe ushtërija aragoneze nuk debarkoi në Durrës. Skënderbeu vazhdoi të jet zot në tokën e vet dhe u trajtue nga mbreti i Napolit si aleat me të drejta të barabarta. Mjerisht, disa nga bashkëpuntorët ma të ngushtë të Skënderbeut e interpretuen traktatin e Gaetas si prammin e nji zgjedhe te huej. Intngat e anmikut nga Edrenja dhe te Venedikut shfrytzuen sa mujten ket vale pakenaqesije dhe Shqipnija u kercenue nga rrebeshi i vellavrasjes. Vendi i yne shpetoi nga kjo katastrofe* e tille me nderhymjen e Kryepeshkopit te Durresit Imzot Engjellit, i cili u ngarkue nga Papa Nikolla i V me pajtue grindjen ne mes te Shqiptarve.
Viti 1451 u shenue me nji ngjarje te hareshme qe ishte martesa e Skenderbeut. Mbretnesha e Shqiptarve u ba Andronika ose Donika, e cila ishte e bija e Gjergj Arianitit, princit te Vlones dhe Kanines. Kjo mertese prum me vehte pajtimin e Skenderbeut me shtepin e Arianitve qe kishte marre anen e Venedikut mbas krizes se vitit 1450. Nusja pruni nji paje te çmueshme mbi te cilen auktoret e asaj kohe nuk japin hollesina. Martesa politike e Skenderbeut bani disa te pakenaqun ne mes te krenve Shqiptar, dhe sidomos te kater djemt' e Arianitit, nipin e Skenderbeut Hamze Kastriotin, i cili ishte rtite ne fë muhamedane, dhe parin e Dukagjinit. Kta te fundit, Venediku mundohej me i nxite me nji menyre ose me nji tjeter, ta luftonin poziten e Gjergj Kastriotit si mbretin pa kunore te kombit Shqiptar. Kur u zbulue nji komplot per vrasien e Skenderbeut dhe dyshimi ra mbi Dukagjinet, Shqipnija ment u zhyte ne vllavrasje. Papa ngarkoi Peshkopin e Drishtit me prue pajtimin ne mes te pans shqiptare. Misjoni i tij u kunorzue me sukses kur Dukagjinet provuen se nuk kishin gisht ne komplot. Auktoret e vertete
te komplotit nuk u zbuluen kurr ose emnat e tyne nuk u shpallen botmsht. E vetemja disfate serjoze qe pesoi Skenderbeu gjate karrjeres se tij ngadhnjimtare ishte ne rrethimin e Beratit te okupuem nga nji garnizon i ushteris turke. NJI kontigjent napoletan prej 200 vetesh ishte dergue per te forcue ushten e Skenderbeut pre) 12 000 trimash. Berati u rrethue nga te kater anet, u vune ne vepnim aparatet e atehershem per te rrafe muret e kalas dhe ma ne fund u çel nji vend per kalimin e ushteris. Komandanti I garnizonit turk ofroi me u dorzue mbrenda 11 ditve po te mos i vinte den atehere ndonji ndihme nga jashte. Keshilli i luftes vendosi me e pranue ket dorzim me kushte. Skenderbeu la kampin e ushteris shqiptare dhe u nis per nji fushate tjeter. Kalimi i ditve te gjata pa asnji veprim çthun disiplinen ne radhet e kreshnikeve te Kastriotit. Kur, pa prite e pa kujtue, 40.000 kalores Turq nden komanden e Isa Bej Evrenozit plakosen ushterin Shqiptare dhe grine me shpate sa muejten, tue mos lane gjalle as komandantin, Muzake Topija.
Si rezultat i kesaj katastrofe, filluen dezertimet ne anen e armikut. Ai qe shkaktoi idhnimin, dhe asht e vertete me thane, pikllimin ma te madh ishte Moisiu I Dibres, gienerali ma i afte i Gjergj Kastriotit. Bashke me Moisin, u hudhen me Turqet edhe Hamze Kastrioti dhe dy Dukagjinet. Gjergj Araniti shkoi me Venedikasit. Gjin Muzaka i shpjegon kto dezertime tue thane se Skenderbeu kishte fillue politiken e centralizimit te shtetit, tue aneksue krahinat qe ata sundomn ne baze te sistemit feodal Gjergj Kastriotin e detyruen rrethanat historike me ndjeke at politike, mbasi ishte e vetemja menyre per me iu ba balle sulmeve turke. Densa Shqipnija ishte e ndame ne principata te vogla autonome, Skenderbeu ishte ne rrezik qe te mbetej vetem ne diten ma te keqe. Urtesija dhe larkpamja e herojt tone te pavdekshem u provue aty per aty kur Moisi Dibrani marshoi kunder Shqipnis ne krye te nji ushterije turke, e cila u derrmue para se te shkelte ne token arbnore.